ná 1492

Er zijn wederom de drie hoofdgebieden, nu verdeeld in grofweg vier tijdsperiodes. Te weten:

1492-1650
1650-1800
1800-1950
1950-2010

In de eerste periode zijn er duidelijk twee thema's die centraal staan. Het is de beginfase van het intensieve contact tussen Amerika en Europa (de rest van de wereld). Hoewel veel bekend lijkt, is het toch vooral deze periode, samen met de hierop volgende, waarover de meeste mythes bestaan. Deels komt dit omdat men geen goed beeld heeft van de situatie daarvoor, het Amerika van 1492 (of, zoals Charles Mann het prachtig wist samen te vatten: 1491). Het is wellicht nuttiger om de grootste mythe te beschrijven dan meteen een ingewikkeld verhaal te beginnen aan de hand van de twee thema's. Die thema's vinden elkaar immers in die éne grote mythe.

The BIG myth (aangaande Columbus, Cortez & Pizarro)
Wie geschiedenisboeken leest, leest al vrijwel niets over het Amerika van voor 1492. Wat er staat is bovendien meestal nog onjuist (of zeer verouderd) ook. Maar zodra Columbus besproken wordt en men vervolgens gaat beschrijven hoe een klein aantal Spanjaarden de machtige Azteken en Inca's veroverde, gaat men compleet de fout in. Het was wellicht beter geweest als men er helemaal niets over geschreven had en meteen was doorgegaan met de Amerikaanse burgeroorlog. Dé grote fout zit 'm namelijk in dat kleine woordje "veroverde". Men gaat er van uit dat Europa Amerika veroverde vanaf 1492. Niets is minder waar. Verreweg het grootste deel van Amerika is pas (militair) veroverd ná 1800 en dus niet door de Europese landen maar door de afstammelingen van de Europese kolonisten. Het komt misschien als een schok, maar Columbus heeft de Antillen niet veroverd, Cortez heeft Mexico niet veroverd en Pizarro veroverde Peru niet. Aan de ene kant dachten ze dat wel alle drie, maar aan de andere kant erkenden ze a) dat de indianen de eigenlijke bewoners van het land waren, en b) dat zij het niet waren geweest die militaire overwinningen hadden behaald maar de indiaanse bontgenoten en de alles verwoestende ziektes.

En daar zijn we bij de twee thema's.
a) de indianen zijn nog de (vaak erkende) eigenaren (machthebbers) van het land en bepalen oorlogen
b) ziektes

Deze thema's gelden in mindere mate ook voor de volgende periode (1650-1800). Pas in periode 3 (1800-1950) is "a" vrijwel weg terwijl "b" nog zeker tot 1900 (en op sommige plaatsen tot vandaag de dag)voortduurt. Periode 3 wordt gekenmerkt door de expansiedrift van de neo-koloniale machthebbers die eigen staten gesticht hebben waarin geen plaats is voor indianen en die grondstoffen en land nodig hebben om te kunnen overleven. De echte kolonisatie van Amerika komt dan pas op gang. Periode 4 is de periode van beginnend herstel van de indiaanse naties.

Heikel punt: genocide?
Verschllende wetenschappers, doch vooral het grote publiek, hebben/heeft zich beziggehouden met de vraag of er in de Amerika's een genocide heeft plaatsgevonden op de indianen. Mijn antwoord zou zijn 'ja en nee'. Ja, omdat er als gevolg van de Europese inmenging miljoenen mensen zijn gestorven. Meer mensen dan bij elke andere historische gebeurtenis. En dat kwam echt niet alleen maar omdat de indianen simpelweg niet bestand waren tegen Europese ziektes. Zelfs al stierf slechts 10% van alle indianen na 1492 door moord, exploitatie en systematische uitroeiing, dan nog zijn dat ongeveer 10 miljoen mensen geweest. En de verhalen van Bartolomé de las Casas zijn bekend. Een Zwarte Legende? Weer geldt hetzelfde: al is slechts een klein deel van zijn verhaal waar, dan nog is er bijzonder veel gemoord, uitgeroeid. Landen als Cuba, Jamaïca, Haïti, Uruguay en zelfs grotere landen als Argentinië en de VS kennen nauwelijks een indiaanse bevolking vandaag de dag. Rond 1900 was hun percentage in die landen nóg veel kleiner. Niemand vindt het raar dat de broertjes Castro, dat Bob Marley, Lula, Obama en Maxima er ongeveer zo uit zien als de mensen die we elke dag zien. Toch, slechts 100, 200, 300 of 400 jaar geleden (dat hangt af van over welk gebied men spreekt) was de situatie heel anders en dacht men bij de term "Amerikaan", "Argentijn", "Braziliaan" niet aan blanke of zwarte mensen maar aan indianen. Er is dus wel wat gebeurd die afgelopen 500+ jaar. En het gebeurd nog steeds. Nog steeds worden er hier en daar indiaanse groepen aangevallen en vermoord. Voor olie, vee, of gewoon omdat het "woeste, barbaarse, en mensenetende heidenen" zijn. Volgens Las Casas en andere vroege ooggetuigen, sloten wrede Spanjaarden indiaanse gezinnen op in hun huizen om die vervolgens in brand te steken. Vele meldingen zijn er van biologische oorlogvoering. De mannen van Columbus hadden al door dat de indianen buitengewoon gevoelig waren voor bepaalde ziektes. Beide groepen hadden ook al snel door dat de ziektes besmettelijk waren. Sommige Europeanen en hun nakomelingen maakten daar gebruik van, soms zelfs met officiële goedkeuring. De "smallpox blanket" is een begrip bij indianen in de VS.

Aan de andere kant is het proces totaal niet te vergelijken met andere genocides, zoals die in WO II of bv. in Afrika (denk aan Rwanda). Ten eerste waren de indianen, zoals reeds gezegd, tot 1800 vrijwel overal de baas in Amerika. Veel indianen sneuvelden door indiaanse hand. Natuurlijk; dat is niet minder moordadig dan moord door Europeanen, maar het is wel tegenstrijding met de idee dat de Euopeanen een genocide zijn begonnen tegen de indianen. Zonder indiaanse bondgenoten en hulp waren de Europeanen helemaal nergens gekomen in Amerika. Laat staan dat ze een grote genocide hadden kunnen opzetten. Daar komt bij dat de moederlanden, en dus de opperste overheden van de Europeanen in Amerika, over zee lagen. Hun macht was daardoor zeer beperkt. Bovendien was men in Europa eerder geïnteresseerd in handel en economische winst dan in het uitroeien van de Amerikaanse bevolking. Een ander belangrijk verschil is dat het bij de meeste genocides gaat om één (soms een aantal) volk. Dat is in de Amerika's niet het geval. DE indiaan of DE indianen bestaat en bestaan niet. Dat zagen de Europeanen (ook niet één volk) ook al meteen in. Columbus maakt al het verschil tussen twee verschillende volken, de Arawakken en de Caraïben (Carib). Dit betekent ook dat sommige volkeren wél, en andere niet opzettelijk zijn uitgeroeid. Sommige volkeren werden gezien als zeer beschaafd en ontwikkeld. Anderen als barbaars en heidens. Op een gegeven moment werd de indeling van Columbus zelfs een manier om bijna alle volken in te delen. Volken die werden beschreven als ontwikkeld en vredelievend behielden hun eigen naam of werden Arawakken genoemd. Volkeren die men beschouwde als wild, barbaars en woest kregen het etiket "Carib" opgeplakt. De eerste categorie genoot op den duur officiele bescherming van de Spaanse kroon en had het recht om gekerstend te worden (nu wellicht door velen niet als een recht gezien, maar onder de toenmalige Spaanse wet een groot voordeel omdat men dan officieel ging toebehoren tot de christenheid en dus bepaalde rechten had), de volken in de tweede categorie mochten officieel bestreden worden, te zwaard en te vuur, vaak tot de laatste man.

Het is dus moeilijk om een defintief antwoord te geven op de vraag of er na 1492 een Europese genocide op de Amerikaanse volken is geweest. In sommige gevallen is dat zo (bijvoorbeeld op de Grote Antillen, in delen van het Amazonegebied, in delen van Midden-Amerika, Colombia & Venezuela, op sommige volken in Noord-Amerika), maar in andere gevallen is dat niet zo. Vaak werd er "gewoon" oorlog gevoerd, vaak tussen verschillende indianengroepen aan de ene, en een gecombineerde Europees-indiaanse legermacht aan de andere kant. Goede voorbeelden daarvan zijn de oorlogen tegen de Azteken en de Inca's. Vaak ook (bijvoorbeeld in Noord-Amerika) waren de oorlogen tussen verschillende indiaanse volken (groepen van volken) en hadden beide partijen Europese bontgenoten. De oorlogen tussen Frankrijk en Engeland in Noord-Amerika kunnen zo gezien worden. Het is maar helemaal de vraag wiens oorlogen er gevochten werden. Waren het Europese oorlogen op Amerikaans grondgebied met indiaanse bontgenoten? Of waren het indiaanse oorlogen waar toevallig, aan beide zijden, ook Europeanen aan mee deden?

Periode 1, 1492-1650: bondgenoten en ziektes
Columbus is niet de eerste Europeaan in Amerika. De Vikingen zijn rond het jaar 1000 vanuit Scandinavië, via IJsland en Groenland, Noord-Amerika binnengekomen. Waar, hoe en waarom is niet precies bekend. Wel staat vast dat er op Newfoundland, het grote eiland voor de Canadese oostkust, een Vikingnederzetting geweest is. Aangezien Groenland geografisch en cultureel ook bij Noord-Amerika hoort, moet het eerste (ons bekende) contact tussen Europeanen en Amerikanen rond het jaar 980 geweest zijn als de Viking Erik de Rode Groenland bereikt. Op dat moment wonen daar óf de directe voorlopers van de Groenlandse Eskimo's (Thule cultuur), óf een andere culturele groep, de Dorset cultuur (Er zijn verschillende theorieën). De Vikingen stichten twee nederzettingen en bereiken uiteindelijk ook gebieden verder naar het westen. Op Groenland blijven ze tot begin 15de eeuw, hoewel het contact tussen de Eskimo's en de Scandinaviërs nooit daadwerkelijk onderbroken werd.

Sommige mensen claimen dat er ook andere Europeanen (b.v. de Portugezen) eerder in Amerika waren dan Columbus. Maar in feite is die discussie niet zo interessant. Wat interessant is, is dat na 1492 het contact tussen Europa en Amerika definitief wordt. Met allerlei gevolgen. De eerste contacten tussen de mannen van Columbus en de bewoners van de Grote Antillen (Cuba, Hispañola, Puerto Rico, Jamaïca en in zekere zin ook de Bahama's) zijn goed hoewel de taalbarrière voor aanzienlijke problemen zorgt. Columbus en anderen beschrijven de "Antillianen" als voorbeeldige mensen en zeer geschikt om te bekeren tot het Christendom. Ook schrijven ze dat de eilanden dichtbevolkt zijn, dat er verschillende exotische gewassen worden verbouwd (zoals maïs, maniok en ananas), dat er verschillende politieke eenheden zijn (die men later "cacicazgo" gaat noemen) en dat men vaart in boten die men "canoa" noemt (hier komt ons woord "kano" vandaan maar de betekenis is ietwat gaan schuiven. Tegenwoordig denkt men veelal aan een kleine boot die enkel door peddels wordt voortbewogen. Een Canoa was een boot gemaakt uit één enkele boomstam, meestal van de ceiba-boom, soms klein, geschikt voor een persoon, maar soms ook van 20 tot 30 meter lang en geschikt voor 100 of zelfs meer personen).

Heel anders worden de bewoners "in het zuiden" beschreven. Hier ontstaat de traditionale Spaanse scheiding tussen "goede mensen" (later "Arawakken" genoemd) en de "Canibales", de kannibalen. Columbus zelf heeft deze mensen op z'n eerste reis nooit gezien. Pas op z'n tweede, derde en vierde reis (tussen 1493 en 1504) worden er een aantal eilanden van de Kleine Antillen aangedaan. Merkwaardig genoeg legt Columbus de link niet tussen deze zogenaamde zuidelijke "Cariben/kannibalen" van z'n eerste reis, en de mensen die hij later o.a. op Martinique, Dominica en Trinidad aantreft. Dit, plus het feit dat er nooit bewijs is gevonden voor kannibalisme op de Antillen, en het feit dat de term "Carib/Canibal" al snel een politieke term werd die geplakt werd op alle volkeren (of ze nu wel of niet behoorden tot de Caribische taalgroep) die vijandig tegenover de Spanjaarden stonden, heeft specialisten doen concluderen dat men heel voorzichtig moet zijn met "beschuldigingen" van kannibalisme. Zeker waar het gaat om melding daarvan in bronnen met een duidelijk politiek doel (zoals de dagboeken van Columbus waren).

Hoe dan ook, de conflicten beginnen pas bij de tweede reis in 1493. Maar niet omdat de Spanjaarden beestachtig begonnen met moorden of omdat hun wapens superieur waren aan die van de Antillianen. Bij terugkomst op Hispañola, in het gebied dat onder leiding staat van de met de Spanjaarden bevriende Guacanagaríx, meldt deze leider dat zijn rivaal in het zuiden het Spaanse fortje dat Columbus een jaar eerder had laten bouwen, heeft verwoest. Ook stelt hij voor om revanche te nemen, iets dat Columbus wel ziet zitten. Vervolgens trekt een grote legermacht op naar het naburige zuidelijke staatje en wordt er een grote overwinning behaald.

Behalve 1200 man neemt Columbus ook een aantal huisdieren mee. 1493 wordt dan ook het eerste jaar waarin melding gemaakt wordt van ziektes.

Is hiermee het einde aangebroken van de indiaanse geschiedenis van de Antillen? Allerminst.