5 november (2)

Vandaag is het donderdag 5 november. Op 12 oktober kondigde de Amerikaanse president Barack Obama aan om op deze dag in gesprek te gaan met bijna 600 leiders (van elk volk een) uit “Indian Country”. 12 Oktober werd natuurlijk niet zomaar gekozen om dit aan te kondigen. Het is de dag waarop een Spaans schip, onder leiding van Columbus, aankwam op het eiland Guanahani.

Obama komt hiermee een deel van zijn verkiezingsbelofte na. Een belofte die hij onder andere deed toen hij het reservaat van de Crow indianen bezocht tijdens zijn campagne: http://torrivent.blogspot.com/2009/11/better-future.html

Van indiaanse kant is over het algemeen positief gereageerd al zijn de verwachtingen niet buitengewoon hoog. Er is tussen de 12de oktober en vandaag druk overleg geweest welke onderwerpen er het best besproken kunnen worden (http://torrivent.blogspot.com/2009/10/obama-en-indiaanse-leiders-in-discussie.html) want al met al duurt deze dag ook weer niet erg lang (van negen uur ’s ochtends tot tien voor half zes ’s avonds).

In de eerste plaats gaat het natuurlijk vooral ook om het beeld. In de 19de eeuw kwamen er heel vaak indiaanse delegaties naar Washington op uitnodiging van president of Senaat. Maar toen de indianen eenmaal definitief militair verslagen waren en er geen verdragen meer werden afgesloten, raakten de officiële bezoeken ook in onbruik.

Dat het nu weer gebeurd geeft aan hoe groot de rol is geweest van de verschillende indiaanse volkeren in de Amerikaanse geschiedenis. Dit is niet enkel een gesprek tussen een Amerikaanse president en een willekeurige minderheidsgroep in de Amerikaanse samenleving. Dit gaat veel verder. Hoewel er maar ongeveer 3 miljoen indianen zijn in de huidige VS, is het de enige groep die specifiek genoemd wordt in de Amerikaanse grondwet en bovendien de enige groep die grond bezit.

Bovendien geldt dit niet enkel voor de Verenigde Staten maar voor bijna ieder Amerikaans land, van Canada tot Chili. In Canada is er bijvoorbeeld een speciale minister voor inheemse zaken. Brazilië kent evenals de VS een speciaal Bureau voor Indiaanse Zaken. Veel Amerikaanse landen (zoals Argentinië, Costa Rica en Mexico) hebben de zogenaamde ILO 169 Conventie aangaande inheemse bevolkingsgroepen (http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/convde.pl?C169) van de VN ondertekend. Dit houdt onder andere in dat de inheemse bevolkingsgroepen recht hebben op eigen land en dat er – net als Obama nu van plan is – gesproken en overlegd moet worden met de inheemse gemeenschappen en vertegenwoordigers.

Hoewel het aantal indianen vandaag de dag qua aantal misschien niet van fundamentele betekenis is (tussen 40 en 50 miljoen tegenover b.v. ongeveer 1,5 miljard mensen van Europese afkomst en ongeveer 4 miljard Aziaten), is niet altijd zo geweest. In 1492, het jaar dat Amerika en de rest van de wereld definitief bij elkaar kwamen, lagen de verhoudingen geheel anders. In Noord- en Zuid-Amerika woonden volgens de meest moderne wetenschappelijke schattingen ongeveer 100 miljoen mensen. Het aantal Afrikanen en Europeanen lag lager, beide ongeveer 70 miljoen zielen. Net als nu woonden de meeste mensen in Azië (ongeveer 350 miljoen).

Wat is er gebeurd? Onder andere vanwege het uitstekende boek van de Amerikaan Charles Mann, “1491 – De Ontdekking van Pre-Columbiaans Amerika” (2005), is een belangrijk deel van het verhaal bekend geworden bij een groot publiek. Hoewel er zeer waarschijnlijk meer mensen woonden in Amerika dan in Europa, hadden de inheemse Amerikanen geen natuurlijke weerstand tegen de besmettelijke ziektes die de Europeanen meebrachten. Hierdoor stierf op veel plaatsen maar liefst 90% van de oorspronkelijke bevolking binnen 100 tot 150 jaar. Het aantal indianen in 1650 voor geheel Noord- en Zuid-Amerika wordt geschat op ongeveer 10 miljoen.

En ook dit is actueel. Gisteren bracht de organisatie Survival International het bericht naar buiten dat ook de Yanomami indianen in Venezuela en Brazilie getroffen zijn door de Varkensgriep (http://www.survivalinternational.org/news/5173). Al eerder waren er meldingen binnengekomen maar vandaag maakte zelfs de BBC er melding van (http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/8343965.stm). Opmerkelijk is dat de Varkensgriep in Amerika mogelijk direct gelieerd kan worden aan Columbus en de eerste Europese ziekte op Amerikaans grondgebied. Op zijn tweede reis naar de Antillen, in 1493, worden er o.a. varkens en kippen ingeladen op het bekende Canarische eiland La Gomera. Bij aankomst op Haiti (de oorspronkelijke naam van wat het eiland dat de Spanjaarden Hispanola noemen) is een groot gedeelte van de bemanning ziek en Columbus zelf is dusdanig verzwakt dat hij maandenlang zijn dagboek niet kan bijhouden. De griep slaat al snel over op de locale bevolking en die begint in grote getale (“als besmet vee”, aldus een Spanjaard) te sterven. Als in 1518 het pokkenvirus op het eiland uitbreekt en zich in rap tempo uitbreidt over bijna geheel Amerika (waar het bijvoorbeeld in 1520 de Azteken dusdanig verzwakt dat Cortez, een jaar eerder nog verslagen door een gezond Aztekeneger, de hoofdstad in 1521 kan innemen), is het aantal indianen op de Grote Antillen mede door de verschillende griepaanvallen al flink uitgedund.

De indiaanse geschiedenis en hun belangrijke rol op het wereldtoneel houdt echter niet op met de komst van Columbus. Ondanks de geweldige en zeer snelle bevolkingsdaling bleven de indianen tot ongeveer 1800 in Noord- en Zuid-Amerika zeer belangrijk. Dit jaar werd in Nederland gevierd dat Henry Hudson in 1609 aankwam op Manhattan. Tot 1678 was Nieuw-Nederland een uiterst succesvolle kolonie maar dat kwam vooral omdat de bonthandel met de locale indianen erg succesvol was. Dat bont en die handel gaf Nederland rijkdom en de Gouden Eeuw. De bekende zwarte hoeden van o.a. de VOC en WIC mannen werden van dit bont gemaakt. Omdat de indianen vrijwel genegeerd werden bij de herdenking, kreeg kroonprins Willem-Alexander dat in New York voorgeschoteld.

Tot ver in de 18de eeuw waren de Europeanen in Amerika afhankelijk van de indianen. In het noorden vooral vanwege de bonthandel en als militair bondgenoot tegenover andere Europeanen en indianen, in Zuid-Amerika vooral dat laatste. Ze mochten dan gering in aantal zijn, het aantal Europeanen in de Amerikaanse koloniën was nog veel kleiner. Er ontstonden nieuwe indiaanse rijken zoals dat van de Comanches in het noorden en de Mapuches in Patagonie (tot ongeveer 1850). Indianen reisden als handelaar, diplomaat of vorst naar Europa en de meeste koloniale oorlogen op het Amerikaanse continent werden gevochten en beslist door indiaanse legers.

Pas in de 19de eeuw werd Amerika, dankzij de industriële revolutie (mede op gang gekomen door de massaproductie van twee indiaanse landbouwproducten, katoen en rubber), definitief veroverd. In 1780 werd het Spaanse onderkoninkrijk Peru nog opgeschrikt door een algehele indiaanse opstand onder leiding van Tupac Amaru II. In Noord-Amerika waren het de Irokezen die vanaf halverwege de zestiende eeuw tot aan de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog de grootste macht waren in wat nu het oosten van de VS is. Sterker, een van de belangrijkste redenen dat Engeland uiteindelijk Frankrijk wist te verslaan in Noord-Amerika (1763), was juist de alliantie met de Irokezen. Iets wat alle Europese partijen in Amerika erkenden. Daarom probeerden uiteindelijk ook de Amerikanen in hun vrijheidsstrijd de steun te krijgen van deze machtige federatie en nodigde belangrijke Amerikaanse Founding Fathers zoals Jefferson, Franklin en Adams, Irokese leiders uit om te praten en allianties aan te gaan.

Maar zelfs na de definitieve militaire verovering van Amerika blijken de indianen nog steeds een zeer belangrijke rol te spelen omdat ze meestal in gebieden wonen die voor de moderne wereld van reusachtig groot belang zijn. Om te beginnen de grondstoffen. Jarenlang werd er in het Ecuadoriaanse regenwoud aardolie gewonnen door Texaco (huidige Chevron). Hoewel andere oliemaatschappijen het nog steeds doen, ziet Chevron zich nu in de beklaagde bank bij een rechtszaak die wel eens grote gevolgen kan gaan hebben voor oliewinning in kwetsbare gebieden met een inheemse bevolking. De aanklagers eisen 27 miljard aan schadevergoeding en dit jaar werd de documentaire CRUDE over de zaak uitgebracht. De teerzanden in Alberta, Canada liggen deels op indiaans grondgebied en ook hier is men bezig met de voorbereidingen voor een rechtszaak. Wereldwijd minder bekend zijn de enorme steenkoolmijn op het Navajoreservaat en het olieveld in Alaska in de VS terwijl het Amazonewoud en de exploitatie daarvan in Brazilie (o.a. sojaplantages) sinds de film Birdwatchers (2008) juist weer internationale aandacht kreeg. Om maar te zwijgen van de rol van de Eskimo’s en andere inheemse volkeren rond de Noordpool in het klimaatdebat.

In Amerikaanse landen met een groot percentage indianen zoals Ecuador, Peru, Guatemala en Bolivia wordt hun macht direct gevoeld. Tussen 1997 en 2006 had Ecuador zeven presidenten waarvan twee zeer kort zaten en drie werden weggestuurd door massaal indiaans protest. In Bolivia leidde iets dergelijks zelfs tot de eerste indiaanse president (Evo Morales). En ze worden steeds mondiger zoals blijkt uit nog recenter protest in Ecuador, Mexico, Chili, Peru en Suriname (zie kaart: http://www.google.com/hostednews/ap/slideshow/ALeqM5iHoYz3n0zaozmmUbzkxCkNUsOVlgD9BMRCH00?index=1)

Al met al genoeg redenen om meer aandacht te besteden aan de inheemse bevolking van Noord- en Zuid-Amerika. Na een korte opleving in de jaren zeventig van de 20ste eeuw, is dit namelijk weer weggezakt. En dat terwijl de globalisatie eigenlijk juist het omgekeerde zou moeten bewerkstelligen.

Een manier om die aandacht te stimuleren is grondig historisch onderzoek. Wat bouwden de indianen op in Amerika voor 1492? Hoe gingen zij bijvoorbeeld in al die duizenden jaren met het Amazonewoud om? Wat voor gevolgen hebben indiaanse technieken sowieso voor de wereld gehad in de periode na 1492? Hoe transformeerde de “Columbian Exchange” (de uitwisseling van producten tussen “Oude-” en “Nieuwe-“Wereld?) überhaupt onze wereld? Hoe en waarom werd het Westen rijk en wat voor rol speelde enerzijds de leegroof van Amerika, anderzijds de handel met de inheemse bewoners daar in? Hoezeer is het internationale volkerenrecht bestand tegenover economisch gewin en in hoeverre in het huidige Indiaanse Amerika te vergelijken met het huidige Afrika? Is het continent Amerika daadwerkelijk ooit gedekoloniseerd?

Belangrijke vragen, niet enkel voor de indianen, maar ook voor ons. Daarom is het initiatief van de nieuwe Amerikaanse president toe te juichen. Hij vatte zijn wil vandaag samen in een klein maar belangrijk zinnetje:

“You will not be forgotten as long as I am in this White House”

L.D.