Europa en Amerika

Europa - Amerika.

Hoewel het een vrij zinloze en niet erg wetenschappelijke discussie is, wordt hij op internet (en in populair wetenschappelijk werk) nog vaak gevoerd: de vergelijking van continenten.

En dan ook nog eens al te vaak met een vooropgezette conclusie: wat maakt Europa zo uniek? Dikke bestsellers verschijnen (Diamond 1997, Landes 1998, Christian 2004, Bryson 2005, Brown 2007) en die worden gretig verslonden. Sommigen worden ook op de universiteiten gebruikt (Diamond, Christian) en allemaal, zonder uitzondering, behandelen ze "indiaans Amerika" in slechts een paar bladzijdes. Daar komt bij dat de meeste informatie die ze wél geven ongeveer 60 jaar oud is.

Over Europa wordt kortweg het volgende verteld:
40.000/35.000 jaar geleden: moderne mens (Homo sapiens) in Europa
6500-4000 voor christus: verspreiding landbouw vanuit midden-Oosten (bouw megalieten)
4000-1000 voor christus: koper en bronsgebruik in Europa.
1000-1: IJzer in gebruik door Kelten, Germanen en andere volken. Klassieke Oudheid vanaf ongeveer 500
1-500: Rome domineert Europa
500-1450: Europese Middeleeuwen
1450: Europa aan begin "Grote Ontdekkingsreizen". Het continent (vooral het Westelijke deel, Oost Europa wordt nauwelijks behandeld) heeft op de een of andere manier een natuurlijke voorsprong bereikt op de rest van de wereld. Het ultieme bewijs daarvoor zijn die ontdekkingsreizen, de renaissance, de verlichting, de opkomst van wetenschap, moderne filosofie, kapitalisme, republieken, democratie, industriele revolutie en natuurlijk het kolonialisme waarbij de rest van de wereld gereduceerd wordt tot wingebied van de rijke Europese staten. Eerst Portugal, dan Spanje, daarna Nederland, Frankrijk en uiteindelijk Engeland. Engeland dat op het Noord-Amerikaanse continent nagebouwd wordt in de vorm van de VS, het land dat na een korte Duitse periode (begin 20ste eeuw), de macht in de wereld over neemt.

Over Amerika wordt ongeveer het volgende geschreven:
15 tot 10.000 jaar geleden bewoond (vaak met de toevoeging: als laatste grote gebied ter wereld!)
3000 jaar geleden: landbouw ontstaan en begin oudste Amerikaanse "beschavingen" (vaak geen namen genoemd)
300-900: Maya's (en rond 900 hun "COLLAPSE", woord bekend gemaakt door Diamond, 2005)
1500: Azteken en Inka's (grote rijken genoemd met af en toe toevoegingen als: mensoffers of autocratisch)
1492: Columbus ontdekt Amerika & snel einde indianen want de meeste waren jagers/verzamelaars en nomaden (door ziektes of door slechtere wapens, minder mensen, geen schrift, kortom (dank Diamond weer!): paarden, zwaarden en ziektekiemen)

Er is alleen 1 enkel maartje...
Tegenwoordig weten we wel beter!

Over de eerste en oudste bewoning wordt nog steeds veel gepraat maar dat is al een hele vooruitgang vergeleken met  60 (of 30) jaar terug. Genen, archeologie en taal lijken allemaal te wijzen op oudere bewoning. Hoe oud? 20.000 jaar? 30.000 jaar? 40.000 jaar? Feit is dat de oudste door iedere specialist erkende archeologische site (Monte Verde, Zuid-Chili) ongeveer 15.000 jaar oud is. Kortom, de eerste mensen moeten er eerder geweest zijn (want het is zeer onwaarschijnlijk dat ze als eerste in Zuid-Chili aankwamen... Zie het werk van Tom Dillehay)

Dan de landbouw. De oude data zijn steeds ouder geworden (geloof Diamond niet!) en nu is de oudste landbouw in Amerika net zo oud als die in het Midden-Oosten (ongeveer 11.000 jaar, zie o.a. het werk van Stothert & Piperno). Het begon aan de kust van Ecuador en de noordkust van Peru, in de jungles van Colombia en west-Brazilië (het Amazonegebied dus!) en in het westen van Mexico (de staten Guerrero, Michoacan, Oaxaca). Nog een Jared-Diamondje: de Amerikaanse landbouw verspreidde zich door de noord-zuidassen van Amerika erg langzaam vergeleken met de situatie in Eurazië met de oost-west assen. Hij heeft nooit op een kaart gekeken helaas... De landbouw uit het midden-Oosten deed er ongeveer 5000 jaar over (9000-4000 voor christus) om West Europa te bereiken (Nederland/bijna Engeland). Mexicaanse maïs (7000 voor christus) deed er ongeveer 1000 jaar over om Panama, Colombia, Ecuador, Brazilië, Bolivia en Chili te bereiken. Rond 4000 voor christus werden er landbouwproducten gebruikt van Mexico tot Uruguay en Chili... Ergo: situatie is prima vergelijkbaar alleen in het Amerikaanse gebied veel groter waardoor de afstanden veel langer zijn, waaruit dus op te maken valt dat Amerikaanse gewassen juist SNELLER verspreid werden dan in Europa & West-Eurazië...

4000-1000: megalieten ja (o.a. Canada, Ecuador, Peru) en grote kunstmatige heuvels (van aarde, van schelpen, van beide, o.a. in VS en Brazilië) en koper in Noord-Amerika en de eerste steden, tempels, piramides, pleinen in Peru (Norte Chico beschaving, zeker vanaf 3500 voor christus en mogelijk ouder, dwz voor Egypte en vrijwel gelijktijding met Midden-Oosten), op den duur zilver, koper en goud in Andes. Landbouw Noord-Amerika ook eerste grote nederzettingen in Noord-Amerika (1700cChr.) & Mexico (1650Chr). Let wel: groter dan alles in Noord-West Europa, groter dan de keltische oppida en germaanse dorpen... Uiteindelijk Olmeken in Mexico (1300 vChr) en Chavin (vanaf 1000) in Peru de grote en invloedrijke cultuurcentra.

1000-1: voortgang vorige stukje. Monte Alban en pre-Klassieke Maya's in Mexico en Guatemala (o.a. El Mirador, Kaminaljuyu!), Adena in VS (meer landbouw, meer koper, meer handel, meer kunstmatige heuvels voor begraven doden), bloei Chavin in Peru, Chorrera in Ecuador en in die Andes ontwikkeling tumbaga (legering koper/goud, hard als staal, aldus de latere spanjaarden...) en platina..

1-1000: grote rijken en cultuurtradities domineren Amerika. Hopewell/Anasazi in Noord, Teotihuacan en Klassieke Maya's in Centraal, Moche, Nazca, Wari en Tiwanaku in Andes, Arawakken en Tupi's Amazone

1000-1492: niks geen Collapse Maya's, enkel overgang naar Post-Klassiek (o.a. Mayapán!). Verder Mississippi culturen in Noord (o.a. Cahokia!), Azteken, Mixteken, Tarasken, etc samen met Maya's in Centraal, Tairona en Muisca in Colombia, Taino op Antillen, Huancavilca in Ecuador, Chimu en Inka's in Peru, Bolivia, Mapuche in Chili, Arawakse en Tupi steden, glyfen, handelsroutes in Amazone... Ergo: miljoenen en miljoenen mensen... met landbouw van zuidelijk Canada tot zuidelijk Chili, nauwelijks jagers verzamelaars en erg weinig nomaden (mogelijk wat in Patagonië en aantal in Noord-Canada). Metaal? Bij de Eskimo's (ijzer, koper), en in rest noord Amerika (vooral nog koper maar ook in mindere mate ijzer, goud, zilver) en dan vervolgens van Mexico tot Chili weer (brons of tumbaga, goud, koper, zilver) en in Andes meer (o.a. platina, tin, nikkel, zink, magnesium, ijzer). Ergo 2: meer mensen dan in europa (logisch, Europa is kleiner) en niet minder druk bevolkt (sommige plaatsen drukken zoals Mexico, andere plaatsen minder druk zoals huidige VS). Geen wielen en gedomesticeerde dieren? Dat is nog maar de vraag (ik verwijs naar eerdere blogs)

1492-1800: indiaans Amerika door ziektes onderuit maar niet weggevaagd. Tot 1800 meerderheid in Amerika en de veroveringen van Inka's en Azteken zijn niet gedaan door handje vol magische Spanjaarden maar door indiaanse legers (paar namen: Cempoala, Tlaxcalla in Mexico en Huanca, Cañari in Andes). In Noord-Amerika zijn het indianen die de bonthandel regulieren, niet de Europeanen. Ook winnen zij de oorlogen (bv. Irokezen en Engelsen zijn sterker dan Algonguins en Fransen) en stichten ze (in tegenstelling tot de Europeanen die handelsnederzettingen stichten) nieuwe rijken (Comanches bv, zie boek Comanche Empire). Verder geven ze ons andere belangrijke dingen naast bont, zoals zilver, rubber, katoen, maïs, aardappelen & kinine (ergo: handels en industriele revolutie door indiaanse producten...)

1800-2011: indiaans Amerika militair verslagen door modern wapentuig (industriele revolutie), verdere ziektes en massaimmigratie vanuit Europa. And yet they are still there... met casino's, met olievelden, met Amazonehout en soms met nummerieke meerderheden zoals in Bolivia en dus een indiaanse president...

Nee... vergelijkingen moeten we niet maken. Maar als ze dan toch gemaakt worden, doe het dan goed (gericht aan populair wetenschappelijke geschiedenisboeken, wikipedia, en aan een ieder die dit leest)